In het kader van "Oma Beeren 100 jaar" (8 februari 2014) besteden we hier aandacht aan haar grootste hobby: muziek. Tekla Badarzewska - Gebet Einer Jungfrau Klassieke muziek is ons, door ons moeder, met de paplepel ingegoten. Sterker nog, via de navelstreng en de baarmoederwand werden wij reeds bekend gemaakt met Beethoven, Mozart en Bach. In de zomer van 1958 ging ons moeder hoogzwanger naar Daniel Wayenberg met het Brabants Orkest in het Kunstcentrum Sobriëtas in Helmond. Ze speelden het 4de pianoconcert van Beethoven. "Dat weet jij niet meer!" hoor ik nou iedereen zeggen. Nou, dat weet ik nog zo net niet. Het derde deel is namelijk heel lang mijn lievelingsstuk geweest. Slechts eenmaal heb ik het genoegen gehad om samen met mama de Mattheus te bezoeken: in de Catharinakerk in Eindhoven. "Neem de tekst erbij" zei ze. Juliette en mevrouw van Grinsven waren erbij. Het was voor mij een inwijding. Mama was ongelooflijk breed georiënteerd in de muziek voor iemand van voor het internettijdperk. De Mattheus is natuurlijk ongeëvenaard. Maar hoe vaak vestigde mama de aandacht niet op de Johannes Passion? "Die is net zo mooi" zei ze, maar wij geloofde haar niet. Het openingskoor is verbluffend, net zo indrukwekkend als het openingskoor van de Mattheus. Edmund de Waal hierover: JS Bach - Johannes Passion - Openingskoor. Herr, unser Herrscher, dessen Ruhm in allen Landen herrlich ist! Zeig uns durch deine Passion, Daß du, der wahre Gottessohn, Zu aller Zeit, Auch in der größten Niedrigkeit, Verherrlicht worden bist! En dan het Requiem van Mozart. Iedereen heeft het altijd over het Lacrimosa. We hebben mama weggedragen bij het Lacrimosa. De film Amadeus eindigt met het Lacrimosa. Maar het is niet eens zeker of Mozart het wel geschreven heeft. Hij is gestorven tijdens het componeren van het Requiem. Leerlingen van hem hebben het afgemaakt. Mozart had wel een raamwerk van het hele stuk op papier, zoveel is zeker. Maar of hij daadwerkelijk de noten van Lacrimosa heeft geschreven blijft ongewis. Volgens mij niet. Mozart was mij iets te vrolijk voor deze diepgang. (mijn mening zal waarschijnlijk weinig invloed hebben op de muziekgeschiedenis). De opening van het Requiem is zonder meer wel van zijn hand. De eerste 16 maten zijn volgens mij het mooiste wat dit wonderkind ooit gecomponeerd heeft. Let op! De eerste 16 maten. De Vrolijke Wolfgang heeft gehoord dat ie ongeneeslijk ziek is en komt plotseling tot bezinning. De berusting, de ingetogenheid, de acceptatie van de dood. Het zijn maar een paar noten. Misschien hoorden we in het Requiem van Mozart het allereerste vonkje van de nieuwe tijd. Het is het einde van de 18de eeuw. Een scharnierpunt in de geschiedenis: de Franse Revolutie is in volle gang. De aristocraten verdwijnen onder de guillotine. God is dood, zegt Nietzsche later en de burger eist zijn rechten op. De kunstenaar is niet langer zomaar een vakman, zijn eigen gevoelens worden nu belangrijk. De Romantiek begint bij de derde symfonie van Beethoven. Ivan Fischer: Ons moeder draaide heel vaak "Eroica", uitgevoerd natuurlijk door Herbert van Karajan. vrijheid, gelijkheid, broederschap. gevangenenkoor Fidelio: O welche Lust, in freier Luft Den Atem leicht zu heben! Nur hier, nur hier ist Leben! Der Kerker eine Gruft. Beethoven was ongetwijfeld de lievelingscomponist van mama. Hoewel zelf meestal opgewekt, viel ze voor deze zwaarmoedige, naargeestige, ongelukkige componist. Nog zo'n ongelukkige componist: Schubert Waar Beethoven het universele lijden uitdrukte, was Schubert bij uitstek de componist die het persoonlijke leed verbeeldde. Hij schreef in zijn dagboek: "Verdriet scherpt het verstand en sterkt het gemoed" Na de begrafenis van Beethoven met vrienden te hebben bijgewoond, gingen Schubert en zijn gezelschap naar het café. Bij de eerste dronk zei hij: Op hem, die wij juist begraven hebben, bij de tweede: Op hem, die de volgende zal zijn. Uit de liederencyclus Die Winterreise die rond deze tijd geschreven is, spreekt doodsverlangen. Herinneren we ons nog de LP van Herman Prey? Meestal liepen we hard weg als die gedraaid werd. Maar luister nou maar es een keer goed naar deze muziek! Na 100 jaar! Winterreise - Schubert - Hermann Prey Fremd bin ich eingezogen, Fremd zieh' ich wieder aus. Der Mai war mir gewogen Mit manchem Blumenstrauß. Das Mädchen sprach von Liebe, Die Mutter gar von Eh', - Nun ist die Welt so trübe, Der Weg gehüllt in Schnee. enz.... Als Maria Callas zong was iedereen stil. Ik herinner mij nog een LP van Callas met: Waanzin Aria, Lucia di Lammermoor - Donizetti - Maria Callas Wat een stem! Een doordeweekse dag aan het ontbijt. Mama helpt iedereen de deur uit. Ze neemt zelf tussendoor koffie en een sneetje brood met rookvlees, dat ze in 4 stukken snijdt. Geen plank, nee, altijd een porseleinen ontbijtbordje, en een schoteltje onder het kopje! Op de radio klinkt BRT 3 met "Woorden die Beklijven". Een rubriek met tegeltjeswijsheden zoals "Van het concert des levens krijgt niemand het program" en dat soort foute poëzie. (Ik kan niks meer vinden op internet maar volgens mij heeft mama die dingen ooit opgeschreven staat me iets van bij. Help mij, broers en zussen.) We zijn al een eind in de 19de eeuw en komen op het hoogtepunt van de Romantiek: Chopin! Op de piano stond altijd een rood boek: Stimmen der Meister. Kleine Preluden van Bach, de Turkse Mars van Mozart, Für Elise van Beethoven, walsen van Schubert, en de Treurmars van Chopin. (Waar is dat boek gebleven trouwens?) Het rubato deed zijn intrede. Het tweede deel is ongeëvenaard romantisch....... Treurmars Chopin - Horowitz Als Chopin op reis was ging steevast een partituur mee van Das Wohltemperierte Klavier van de Grote Meester. Chopin oefende ook elke morgen om 6 uur de Fuga's van Bach. Was Mama een romanticus? Volgens mij wel. Wie ook zoveel van Chopin hield? Ons Marie-Louise! Als ze zaterdags thuis kwam uit Brussel pakte ik stiekem haar autosleutels en kroopi ik achter het stuur van haar Opel Manta. De auto rook naar parfum en Stuyvesant. Ik snoepte van de dropjes en luisterde naar Chopin op de cassetterecorder. Meestal één van de twee pianoconcerten. Chopin pianoconcert nr 2 Larghetto - Arthur Rubinstein Brahms, Mendelssohn, Grieg, Tschaikovsky, Berlioz, om maar es wat romantische componisten te noemen. Een ongelooflijke brede smaak had mama. Verdi. Het slavenkoor van Nabucco kent iedereen. Verdi trouwde in 1836. In vier jaar tijd overleed zijn dochtertje, zijn zoontje en zijn vrouw. Verdi besloot om nooit meer een noot te schrijven. Tot hij de tekst van het slavenkoor onder ogen kreeg: Va pensiero, sull'alli dorate. (Vlieg gedachten, op gouden vleugels.) Bij ons altijd meegezongen, lang voordat het een carnavalshit werd. Ook de laat-romantische componisten komen aan bod: Wiegenlied - Richard Strauss. 63 Jaar na de dood van Bach in Leipzig werd in deze stad de uitvinder van de filmmuziek geboren. Das Gesamtkunstwerk! Muziek, literatuur, toneel en filosofie vloeien samen tot de beroemde opera's, die teruggrijpen naar de Griekse Tragedies. Geen melodieën meer, maar Leitmotive. Voor zover ik weet had mama niet zoveel op met deze antisemiet. En de opera's duurden zo lang dat ze wel ruzie moest krijgen met papa, die liever naar de Barend Servetshow keek. Barend, wat staat er op het programma? Nou, eh, blote dans. Iets minder luchtig: neem eens de moeite om even te luisteren naar de opening van Lohengrin. Lohengrin - prelude - Richard Wagner De allerlaatste romanticus was natuurlijk een Rus: is het kunst of kitsch? Rachmaninov -tweede pianoconcert Gustav Mahler mag ook niet ontbreken in dit overzicht. De Weense dirigent was bevriend met Willem Mengelberg, de dirigent van het Concertgebouworkest. Deze laatste had een huisje in de bergen bij Val Sinestra, antroposofisch kuuroord in Zwitserland, waar Mahler geregeld op bezoek kwam. Een overweldigend landschap. Ik heb daar gewandeld met een walkman op mijn hoofd. Hoog in de bergen, samen met Mahler en de natuur. De vijfde symfonie. Het Adagio onder de Adagio's! De Romantiek loopt op zijn einde. Mahler voelt al dat er een hele andere tijd aan zit te komen. En dan is het uit. Het is afgelopen met de mooie muziek. De duisternis daalt over Europa. De Grote Oorlog begint. De soldaten liggen met miljoenen tegelijk in de loopgraven. Er woont een Rus in Parijs die deze ommekeer omzet in Grote Kunst. Het contrapunt van Bach, de melodie van Mozart, de harmonie van Wagner, het Leitmotief, het is allemaal verdwenen. Er zijn slechts klanken die uitdrukken wat in de mens omgaat. Verwarring, woede, angst, agressie, totale vertwijfeling. De strijkers fungeren als slagwerk, de blazers grommen. Twee toonaarden tegelijk, het moet niet gekker worden. Bitonaliteit en ander gefieper. Le Sacre du Printemps - Igor Stravinski. We schrijven 1914. De Romantiek is ten einde. Of nee, de aller-allerlaatste romanticus moet nog geboren worden. Op 8 februari. Zodat we dus kunnen zeggen: De Romantiek is de periode in de geschiedenis die loopt vanaf Beethovens Eroica tot aan de geboorte van ons moeder. Krijgt ze toch nog een plaats in de muziekgeschiedenis. Universele muziek of niet? 10.000 Japanners zingen "Alle Menschen werden Bruder" Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus Elysium, Wir betreten feuertrunken, Himmlische, dein Heiligtum! Deine Zauber binden wieder, Was die Mode streng geteilt; Alle Menschen werden Brüder, Wo dein sanfter Flügel weilt.